7 فروردين 1392

جهنم پول های کثیف یا پایان رویای اروپایی؟

در بحبوحه تعطیلات  و هیاهوی جشن های نوروزی ایران، اروپا با چالش بزرگی روبرو شد. با بحران عجیب بانکی قبرس. جایی که بانک های قبرس با چنان سرعتی سقوط کردند که نه تنها کشور را تا آستانه ورشکستگی کامل سوق داد، بلکه اتحادیه اروپا را به واکنش سریعی وادار کرد. واکنشی بسیار نامتعارف.

قبرس کنار مالت و لوکزامبورگ یکی از سه کشور کوچک اتحادیه اروپا است. مساحتش نصف مساحت استان اردبیل است و بیست برابر کمتر از اندازه استان کرمان. مساحت هشتصد هزار نفری قبرس اندازه جمعیت استان چهار محال و بختیاری است.  با این وصف قبرس به دو بخش ترک نشین و یونانی تبارها تقسیم می شود. بخش یونانی نشین یکی از اعضای اتحادیه اروپا محسوب می شود که طی سال های اخیررشد اقتصادی قابل توجهی کرده است. گردشگران پرشماری راهی سواحل این بخش می شوند و سرمایه گزاران پرشماری راهی آن شده اند. 5/17 میلیارد یورو درآمد ناخالص ملی برای این کشور کوچک پیروزی اقتصادی بشمار می رفت. بانک های قبرس به ویژه بانک های بزرگ در این گذرگاه با تکیه به مالیات های بسیار ناچیز موفق به جذب سپرده های بی شماری از شهروندان خارجی خصوصا سرمایه گذاران روسی شدند. وقتی دارایی بانک های قبرس به 8 برابر تولید ناخالص کشور رسید رکورد نامتعارفی در نظام بانکداری قبرس رقم خورده بود. به نظر می رسید عصر طلایی در قبرس کوچک آغاز شده. ولی آن رقم آغازگر طوفانی بزرگ بود. خیلی بزرگ... اقتصاد قبرس طی کمتر از یک ماه روز به روز  سقوط کرد و بانک های کشور خود را در باتلاق عمیقی یافتند. خیلی عمیق...اما چرا و به چه دلیل؟

وقایع نگاری سقوط بانکی

نکته اول: در اروپا افتتاح حساب و جابجایی پول شهروندان خارجی بسیار سخت و همین طور تحت کنترل بسیار شدیدی انجام می پذیرد. ارائه منشاء پول انتقالی باید کاملا روشن باشد و عاری از هرگونه پولشویی. با این وصف بانک های قبرس بدون هیچگونه سخت گیری و براحتی سپرده های شهروندان خارجی را می پذیرفتند. بانک های قبرس به ویژه دو بانک بزرگ آن یعنی "قبرس بانک" و "لایکی بانک" فقط از شهروندان روسیه نزدیک 34 میلیارد یورو سپرده جذب کرده بودند.

نکته دوم: چرا روس تبارها بانک های قبرس را برای انتقال و نگهداری پول انتخاب کرده بودند:  

الف - فرار از مالیات در روسیه

ب -  بی اعتنایی بانک های قبرس به منشاء پول ها شامل پول های کثیف

در حقیقت بانک های قبرس نقش پارکینگ و ترمینال پول های کثیف را برعهده گرفته بودند. پول هایی که پس از توقف کوتاهی در بانک های قبرس روانه بانک های سایر کشورهای اروپایی می شدند. از آن جا که این بار منشاء پول ها بانک های قبرس بودند به نظر می رسید حساسیتی در قبال انتقال شان وجود ندارد. در چنین قابی بانک های بزرگ قبرس با چنین سپرده هایی شروع به فعالیت های اقتصادی کردند که شامل خرید اوراق قرضه دولت یونان هم بود. نخستین نشانه های سقوط با با بحرانی شدن اقتصاد یونان در چند ماه پیش عیان شد. روند سقوط طی دو هفته اخیر به نقطه جوش رسید و صاحبان حساب ها به بانک های قبرس هجوم آوردند و تقاضای انتقال همه وجوه شان را کردند. دامنه تشنج با طفره رفتن دو بانک بزرگ از انتقال ارقام درشت بیشتر شد و گسترده تر. سخنگوی دولت فرانسه عملا به نظام بانکی قبرس حمله کرد و آن را "اقتصاد کازینویی" خواند که الگویی منحط و ویرانگرانه را دنبال کرده.

با ادامه بحران بانکی قبرس، اتحادیه اروپا جلسات ویژه ای را برگزار کرد تا دامنه بحران از مرزهای قبرس جلوتر نرود. اتحادیه اروپا و صندوق بین المللی پول کمک مالی به قبرس را مشروط به تامین 6 تا 8 میلیارد یورو از جانب دولت قبرس اعلام کرد تا بانک مرکزی اتحادیه اروپا مبلغ 10 تا 13 میلیارد یورو وام و کمک مالی به قبرس کند. دولت بدون درآمد قبرس یگانه راه را دریافت مالیات 10 درصدی از سپرده های مردم در بانکها اعلام کرد. این تصمیم با اعتراض شدید شهروندان قبرسی و هجوم آنان به بانکها برای دریافت پول های شان مواجه شد. دانشجویان قبرسی دست به تظاهرات گسترده ای زدند و کمی بعد دبیرستانی ها هم به آنها پیوستند و کمي بعدتر شاگرد مدرسه های های کشور هم دست به اعتراض زدند. ارزش یورو بلافاصله برابر دلار سقوط کرد و دولت در نخستین گام فعالیت بانک ها را تا مدت نامعلومی تعطیل اعلام کرد. با بسته شدن بانکها مردم فقط اجازه برداشت پول از ATM  را تا سقف 100 تا 120 یورو در بیست و چهار ساعت یافتند.
فروشنده ها کارت های بانکی را نپذیرفتند و پول نقد در قبال کالا به ترکیب معاملات روزمره بدل شد. سه شنبه که رسید بیش از دویست نفر از کارمندان "بانک قبرس" برابر ساختمان مرکزی بانک دست به تظاهرات زدند و با سر دادن شعارهای "دست از سر قبرس بردارید" و "شرم بر شما باد" خواهان استعفای پانیکاس دمتریادس رئیس بانک مرکزی کشور شدند. پارلمان قبرس طرح دولت را رد کرد و بیم ورشکستگی بیش از پیش قبرس را فرا گرفت. یکی از کارمندان بانک قبرس در توصیف آن چه بر این بانک گذشته گفت "... ترسیده ایم. خیلی زیاد. در حالی که با عشق برای بانک خود کار می کردیم. به حضور در این بانک می بالیدیم و حالا سرگیجه گرفته ایم". جمله های یکی از دانشجویان قبرسی بازتابنده پایان بهار قبرسی بود "...آنها رویاهای ما را برباد دادند. همه آن چه برایش جان کنده بودیم را. مثل این است از خواب بلند شده ایم و خود را در برهوتی یافته ایم و چه تلخ. چه خوفناک".

راه حل نامتعارف

 رئیس جمهور سراسیمه به بروکسل مرکز اتحادیه اروپا سفر کرد تا مذاکرات فشرده ای با مقامات اروپا داشته باشد. سرانجام پس از چند دور بحث و مجادله و مذاکره شرایط اتحادیه اروپا برای پرداخت 10 میلیارد یورو وام  صادر شدند. شروطی سخت. شروطی نامتعارف. چنان که نیکوس آناستاسیادس رئیس جمهور قبرس گفت برنامه نجات بانکی برای کشور بسیار دردناک است و در عین حال اجتناب ناپذیر.

1-      مبلغ 6 تا 8 میلیارد یورو از محل اخذ مالیات بر سپرده های بیش از 100 هزار یورو توسط دولت قبرس تامین خواهد شد. برای مثال حساب های " Cyprus Popular Bank "، یکی از بانک های بزرگ قبرس، بسته خواهد ماند و حساب های کمتر از 100 هزار یورو به بانک قبرس انتقال یافته و حساب های بیش از 100 هزار یورو هم مسدود خواهند ماند تا جزئیات حساب ها روشن شوند و قوانین جدید مالیاتی به اجرا درآیند.

2-      دومین بانک کشور یعنی بانک لایکی (Laiki Bank) به دلیل آلودگی و پذیرش پول های کثیف و بی و نام نشان بسته و منحل خواهد شد وعملیات این بانک به بانک قبرس منتقل می شود .

3-      بزرگ ترین بانک کشور یعنی بانک قبرس بانک تمیز شناخته شده با این وصف عملیات بانکی اش باید عاری از هرگونه پول شویی احتمالی باشد. فعالیت بانک لایکی در این بانک ادغام خواهد شد و سهام بانک قبرس به سپرده گزاران روس تبار واگذار می شود.

دو روی این سکه

اتحادیه اروپا ظاهرا تلاش کرد با این فرمول سختگیرانه نه فقط بانک های قبرس بلکه اقتصاد این کشور و همسایگانش را از خطر سقوط رهایی بخشد، ولی تیغ تیز ممیزی ها و مالیات ها حساب های روس تبارها را هم نشانه رفت. همان هایی که بیشترین رقم سپرده گزاری را طی سال های اخیر در بانک های قبرس داشته اند. همان هایی که ظاهرا همان شکوفایی اقتصادی و بانکی را در قبرس رقم زده بودند.  بررسی های اولیه نشان می دهد روس ها حداقل  60 درصد سپرده های خود را از دست خواهند داد. واکنش خشمگینانه دمیتری مددودف نخست وزیر روسیه عناوین خبری اروپا را به خود اختصاص می داد: “اتحادیه اروپا با این تصمیم به سرقت پول مردم پرداخته “. درعین حال کریستوس دومبازوس معاون وزیر کار قبرس هم رویکرد اتحادیه اروپا را غیر دمکراتیک و ناعادلانه خواند.

 اکنون به نظر می رسد عرصه برای پول های کثیف روز به روز تنگ تر می شود ، تنگ تر و تنگ تر. ولی قضیه پیچیده تر از آن است که به نظر می رسد. 7/9 درصد بانک قبرس به دمیتری ریبولوف روس تبار که در موناکو زندگی می کند تعلق دارد. سرمایه داری با ثروت 1/9 بیلون یورویی. او می تواند نظام بانکی قبرس را نشانه رود. از سوی دیگر پول های کثیف در اروپا راهی مسیرهای دیگری خواهند شد. راهی لیتوانی، بلیز و حتی سویس.

اما آن چه در قبرس می گذرد خبر از به تاخیر افتادن تحقق رویای اروپای بازار مشترک هم می دهد. اروپایی که افق مشترک بودن سرنوشت اقتصادی و بانکی اش سخت تیره شده. سقوط بانکی قبرس می تواند جاهای دیگر اروپا هم رخ دهد. همین طور هجوم به حساب های بانکی. سخنرانی ژان اسلبرن وزیرامورخارجه لوکزامبورگ، یکی از آن سه کشور کوچک اتحادیه اروپا، هشدار دهنده بود "... آلمانی ها و فرانسوی ها غول های بانکی اروپا بشمار می روند و از حمله به کشورهای کوچک بیمی به دل راهی نمی دهند و هرگز هم نمی گویند اتومبیل های آلمانی و صنایع تسلیحاتی شان چه بر سر این کشورها می آورد. مسیری که آنها برگزیده اند حساب های بانکی کشورهای کوچک را لاغر می کند و لاغرتر و حساب های بانکی کشورهای بزرگ اروپایی را چاق و چاق تر".